Jieštipšomohjelm
Mii lii almolâš atâštâshemâdâs?
Almolii atâštâshemâdâsân tijpâliih láá čuávuvááh ääših:
- Atâštâs lii muttum kierdâmettumis vuáimálâžžân, haaldâšmettumin já kuhesáigásâžžân.
- Atâštâs ij sorjo ulguupiälásii tilálâšvuođâst.
- Atâštâs ij innig stivrii toimâm pyereeb čuávdusij kuávlun pic hettee piäiválii eellim já piäjá ovdâmerkkân velttâliđ maaŋgâlágán tilálâšvuođâid.
Almolii atâštâshemâdâsân lohtâseh iärásij lasseen čuávuvááh tavdâmeerhah
Juurdâšmân lohtâseijee tavdâmeerhah
- lijgemiärálâš huolâstumvuotâ
- lasanâm murâštem
- paloh jieijâs já aldaaš ulmui tiervâsvuođâst já torvolâšvuođâst
- vuájudâttâmvädisvuođah
Fyysiliih tavdâmeerhah
- liävuttesvuotâ, keldâšumvuotâ já jierestumvuotâ
- livzestem
- tekkikeeldâ
- pivâstum
- siles vajo já uáivijorgáldâh
- váimujuhkem
- vuoiŋâm távjum
- čuávjivääivih já illávaijeem
- vaibâseh já uáđđimčuolmah
Sosialliih čuolmah já toimâmnaavcâ kiäppánem
- sosiallij tilálâšvuođâi velttâlem
- atâšteijee aašij já tilálâšvuođâi velttâlem
- palo šoddâđ tuostum tâi hilgum olmooškoskâvuođâin
- porgâm- tâi oppâmnaavcâ kiäppánem
Njunošpsykolog Jan-Henry Stenberg muštâl videost (2:35), kuás atâštâs lii ovdánâm nuuvt kuhás, et toos kannat porgâđ maidnii, ovdâmerkkân keččâlmáin taam jieštipšomohjelm.
Huolâ já palo
Täin tavdâmeerhâin kuávdáámusah láá jieškote-uvlágán huolah já paloh tast, et mii puátteevuođâst sáttá tábáhtuđ. Huolah láá táválávt maaŋgâlágáneh: ovdâmerkkân ruttâääših, olmooškoskâvuođah, tiervâsvuotâ já uápuin tâi pargoost piergim.
Huolâstumvuotâ lii tijpâlávt juátkojeijee já siđhes: tot oro väldimin puoh huámášume já energia.
Atâštâs lii távjá epimiärálâš, ige ton tuáváást leijee huolâid pyevti veltihánnáá tárkká nomâttiđ. Sáttá joba orroođ, et ličij älkkeb nomâttiđ taid aašijd, main ij šoodâ huolâttiđ. Maŋgii almolii atâštâshemâdâs kierdee ulmuuh huolâtteh aaibâs puoh aašijn.
Murâštem
Motomin lii vaigâd iäruttiđ, et kogo jotá rääji čuolmâ ávhálii kieđâvuššâm já ävhittes murâštem kooskâst.
Murâštem lii távjá
- automatlâš
- haaldâšmettum
- kiärdášuvvee
- motomin joba págutteijee
Murâštem álgá táválávt monnii koŋkretlii huolâst
Huolân sáttá lohtâsiđ vistig läivis atâštâstobdo tâi kivsáliih jurduuh. Tun sáátáh jurdâččiđ, et miinii viärráid sáttá tábáhtuđ. Tágáreh jurduuh pyehtih leđe ovdâmerkkân:
- “Maht talle jis feiliim taan pargoost?”
- “Maht talle jis muu párnážân tábáhtuvá miinii, ko lii puátimin škoovlâst pááikán?”
Távjá jieš murâštem lasseet huolâid ain lase
Tun sáátáh huámášiđ, et jurdâččah čuávumušâid já uhkekuuvijd. Tágáreh jurduuh pyehtih leđe ovdâmerkkân:
- “Taah paloh iä nuuvâ kuássin.”
- “Muu mielâtiervâsvuotâ lii vissásávt stávrumin.”
- “Mun lam vissâ hiäjub ko iäráseh, ko jiem luhostuu haldâšiđ jieččân jurduid.”
Tágáreh jurduuh láá tijpâliih almolii atâštâshemâdâsâst.
Mušte
Muurâštmáin čuolmâ stuáru jurduin. Siämmást tobdoh muttojeh ain negativlubbon, motomin penttâ palloon. Mielâ viggá munedistiđ nobdum uuhkijd já kepidiđ atâštâs jo muuneeld.
Aašij murâštem ij kuittâg ain laiđii mongin loppâpuátusân. Muurâštmáin atâštâs lassaan.