Jieštipšomohjelm
6. Huolâpuddâ
Ko lii atâštum, te maaŋgâlágán huolah pyehtih pokkiđ mielân maŋgii peeivist, mii sáttá orroođ uáli lussâdin. Lii kuittâg utke, moin čokkiđ huolâjurduid oovtâ väljejum äigipuudân ton saajeest, et murâštičij aašijd miätá peeivi.
Videost (1:23) njunošpsykolog Jan-Henry Stenberg muštâl tärhibeht, et maht tot lii máhđulâš Huolâpuddâ-hárjuttâs iššijn.
Hárjuttâs: Huolâpuddâ
Mondiet?
Siämmáánáál ko niske- já čielgipohčâsijd lii máhđulâš vajoidittiđ merikoskâsij hárjuttâsâiguin, te hárjuttâlmáin lii máhđulâš kepidiđ meid murâštem. Nubástus olášuttem váátá merikoskâsii hárjuttâllâm.
Taan hárjuttâsâst tun oopah čokkiđ huolâidâd piäiválii huolâpuudân. Huolâpuudâ ääigi tun smietah čuolmâid räijejum ääigi. Tánávt tuu huolah iä teedi tuu mielâ ovttuu.
Maht?
Väärrid olssâd oho ääigi jyehi piäiván 15–30 minuttid ääigi huolâi kieđâvuššâm várás. Huolâpuudâ ij kannat toollâđ uáđđámääigi alda, vâi huolah iä pääsi juurrâđ tuu jurduid.
Jis tun huámášah, et peeivi tâi iijâ ääigi tuu mielân paijaan miinii huolâid, te čääli tom muušton pááppár oolâ tâi jieijâd puhelimân. Sirde huolâ kieđâvuššâm čuávuváá huolâpuudân, veikkâ tot oroččij hastâleijen.
Moonâ huolâpuudâ ääigi čoođâ aašijd, maid lah čáállám. Tun puávtáh kuorâttâllâđ taid jurduinâd maht halijdah.
Tun puávtáh meid kevttiđ huolâpuudâ ääigi iššeen čuávuváid koččâmušâid:
- Mii tábáhtuvá, jis äšši ij čovdâšuu tâi tot čovdâšuvá hyeneeht?
- Mii tast maŋa tábáhtuvá?
- Maid tot meerhâš munjin? Maid tot muštâl tilálâšvuođâst?
Ovdâmerkkâ
Huolâ: “Mun jiem finnii kuássin naharijd.”
Mii tábáhtuvá, jis äšši ij čovdâšuu tâi tot čovdâšuvá hyeneeht?: “Mun jiem paste porgâđ pargoidân já luhostuum hyeneeht. Iäráseh pelkkih muu.”
Mii tast maŋa tábáhtuvá?: “Muu iä ane innig šiev pargen.”
Maid tot meerhâš munjin já maid tot muštâl tilálâšvuođâst?: “Mun anam šiev naharijd já pargo tehálâžžân äššin. Mun lam tobdolâš. Mun lam meid jurduidânguin uáli iävtuttem.”
Maid huolâid mun viigâm tuhhiittiđ?: “Mun viigâm tuhhiittiđ tom, et jiem pyevti ollásávt haldâšiđ tom, et kuás mun luhostuum uáđđiđ pyereest já kuás jiem.”
Tun puávtáh suogârdâllâđ huolâpuudâ ääigi meid täid koččâmušâid:
- Maggaar jurdâččem tâi toimâm tuotâvuođâst oovded tom, et tuu čuolmâ čovdâšuvá?
- Moh uhkekuuvijd iä tuotâaašij čuovâst lah realistliih?
- Mii tuu huolâst lii taggaar, moos tun jieh pyevti vaiguttiđ já maid tun koolgah tuše tuhhiittiđ já killáđ?
- Murâštah-uv meid tagarijd aašijd, maid kannattičij tuše tipteđ moonnâđ? Moh taah ääših láá?
Ko tun lah toollâm huolâpuudâid ucemustáá kuulmâ peeivi ääigi, te tun puávtáh smiettâđ čuávuváid koččâmušâid:
- Magareh šiev já hyenes peleh huolâpuudâ tolâmist láá lamaš?
- Lâi-uv huolâi sirdem huolâpuudân älkkeb tâi vaigâdub ko maid lijjih kuvâttâllâm?
- Mon tievâslávt huolâi sirdem luhostui?