Jiõččhåidd-programm
Måkam ääʹššest tåʹsǩǩ lij šõddâm?
Mäinn lij määŋg tuejjeei summ
Tååʹsǩ ij raaj ni mii õhtt tuejjeei, pâi tõt šâdd määŋg tuejjeei õhttsažvaaiktõssân.
Ärbbsaž tuejjeei šõõddte läđđsen jeeʹresnallšem tåʹsǩǩ- da miõlrõttjõõzzid. Pirrõs âʹpet vaaikat tõõzz, šâʹdde-a tõn vuâđald psyykklaž rõttjõõzz da mäʹhtt rõttjõs oudldâstt.
Ärbbsaž määin
- Lääʹđesvuõtt jeeʹresnallšmid tåʹsǩǩvuõtt- da miõlrõttjõõzzid lij vuäzzas ärbbsaž.
- Pieʹǩǩ oummuin liâ šõddâmäiggsaž temperameeʹnt mieʹldd läđđsab reâgâʹstted jeeʹresnallšem vuõʹjjid piâkkõõđeeʹl da põõleeʹl.
- Šuurmõs pieʹǩǩ täujjnam tåʹsǩǩvuõttrõttjõõzzâst kiõrddi oummuin tåbdd pâi åårram läđđsab ââʹnned huõl nuuʹbbin da peʹcclâʹstted jäänab.
Pirrõʹsse õhttneei määin
- Kuârmteei jieʹllemšõddmõõžž vueiʹtte jååʹđted täujjnam tåʹsǩǩvuõttrõttjõʹsse.
- Še päärnažvuõđ ǩiõččlâsttmõõžžin vueiʹtte leeʹd miârktõõzz.
- Ouddmiârkkân tuõrvteʹmes šõddâmpirrõs vuäitt vaaikted tåʹsǩǩvuõđ ǩiõččlâsttmõõžži viõkksõsvuõʹtte.
- Kuäʹss-ne kõõččmõš lij puärrsin mättjum jälstõõttâm-maallin. Päärnaž vuäitt ouddmiârkkân mättjed puärrsin, što huõllâânnmõš lij šiõǥǥ äʹšš da miârkk vasttõõzzlažvuõđâst.
Videost (2:45) jååʹđteei psykoloog Jan-Henry Stenberg maainast, mõõn jiânnai tååʹsǩ ǩiõččât šõddâm preeddtuejjeeʹjin. Kuulak še, mõõn jiânnai jeeʹres ääʹšš, mâta pirrõõzzâst mättjum reagâʹsttemnääʹl, vaaikte tåʹsǩǩlääʹđesvuõʹtte.
Toskka vueiʹtte še õhttned teäʹǩǩčåuggjem tobddi. Teäʹǩǩčåuggjem tobddjin vuäitt šõddâd automaattlaž reagâsttmõš tååʹsǩ šõddeem vuõʹjjin. Mâʹŋŋlubust še uuʹcces čåuggjem tobddmõš tieʹǩǩin vuäitt äʹlǧǧed tåimmad vuõivšnid vihjjân tõʹst, što måkam-ne määʹrdes äʹšš lij šõddmen.
Ǩeähneei tuejjeei
Mueʹǩǩeei aaʹšši da vuõʹjji veälttmõš lââʹzzat tååʹsǩ. Ouddmiârkkân õõlmlaž jååʹttemneävvain reissjummuž põõli oummust bussreeisai veälttmõš vuäitt ââʹnned pââl.
Še leiʹǧǧ alkohoolnâânnmõš lââʹzzat tåʹsǩǩvuõđ da hueʹnad hååid oudldõõzz.
Järrsi vaiggâdvuõđi lokku välddmõš
Loʹssesmiõllsažvuõtt
Še loʹssesmiõllsažvuõʹtte õhttne täujja peʹcclõõššmõõžž. Takaivuâkkõssân vuäitči juʹrdded, što
- loʹssesmiõllsiʹžžen peʹcclââʹstet täujja juʹn mõõnnâm šõddmõõžžid
- tååʹsǩ toobdeen âʹpet ââʹnet huõl ooudbeäʹlnn puõʹttjest
Jeeʹres tåʹsǩǩvuõttrõttjõõzz
Täujjnam tåʹsǩǩvuõttrõttjõõzz lââʹssen liâ še jeeʹres tåʹsǩǩvuõttrõttjõõzz, mâta
- õõlmlaž paaiʹǩi pââll
- pââllrõttjõs
- sosiaalʼlaž vuõʹjji pââll
Jeeʹres tåʹsǩǩvuõttrõttjõõzz, seämma ǥu loʹssesmiõllsažvuõtt, vueiʹtte očndõõttâd seämma-ääiʹj täujjnam tåʹsǩǩvuõttrõttjõõzzin.
Peäʹnec da kõskkvuõtt porrmõʹšše
Leiʹǧǧ tååʹsǩ toobdeen lij luânddsaž ǩiččlõõttâd kaunnâd kuånstid tõn tuõʹllʼjummša. Kuäʹss-ne vaalšum kuånst liâ kuuitâǥ hääitlaž. Näkam liâ ouddmiârkkân leiʹǧǧ alkohoolâânnmõš di poorrmõõžž leiʹǧǧ rääʹjtummuš leʹbe huälttmõš.
Ǩiõččlâsttmõõžž
Tååʹsǩ tuâǥǥast käunnʼje täujja määŋg jeeʹres määin. Videost (1:50) tååʹsǩ tobddâm oummu mainste ouddmiârkid aaʹššin, koid sij jõʹrdde vaaiktem tååʹsǩ tuâǥǥast.
Harjjtõs: Tååʹsǩ tuâǥǥast
Täävtõs
Mättjak toobdsted määinaid, kook liâ tuʹnne lââʹzztam tåʹsǩǩvuõđ.
Vuäppõs
Liʹstte vuâlla aaʹššid, kooi jõõrdak vaaiktem tåʹsǩǩvuõđ pueʹttma, juätkkjummša da vueiʹtlvaž lâssnummša.