Jiõččhåidd-programm
6. Huõllpodd
Ǥu leäk mueʹǩǩõõvvâm, jeeʹresnallšem huõl vueiʹtte pueʹtted miõʹlle määŋg vuâra peeiʹvest, mii vuäitt tåbddjed samai kuârmteeʹjen. Lij kuuitâǥ åårrmõõžžâst kuånstt kõskkeed huõlljurddjid õʹhtte vaalšum ääiʹjpoʹdde tõn sâjja, što peʹcclõõžžči aaʹššid ǩeeʹjjmieʹldd peeiʹv.
Videost (1:23) jååʹđteei psykoloog Jan-Henry Stenberg maainast tääʹrǩben, mõõn-nalla tõt lij vueiʹtlvaž Huõllpodd-harjjtõõzz veäkka.
Harjjtõs: Huõllpodd
Mõʹnt?
Seämma ǥu njiškkmaadd-da seäʹlǧǧkõõvid lij vueiʹtlvaž säursmâʹtted mieʹrrkõskksaž harjjtõõzzin, še peʹcclõõššmõõžž lij vueiʹtlvaž ǩieʹppeet harjjtõõleeʹl. Muttâz äiggavuäǯǯmõš õõlǥat mieʹrrkõskksaž harjjtõõllmõõžž.
Tän harjjtõõzzâst mättjak kõskkeed huõlad juõʹǩǩpeivvsaž huõllpoʹdde. Huõllpoodd ääiʹj smiõttak vaiggâdvuõđääd rääʹjuum ääiʹj. Nääiʹt huõl jiâ tieʹd miõl čõõđ ääiʹj.
Mäʹhtt?
Vaʹrre jiõccsad neäʹttel ääiʹj juõʹǩǩ peivva 15–30 minuutt ääiʹj huõli ǩiõttʼtõõllmõʹšše. Huõllpoodd ij kaʹnnet ââʹnned vuäʹđješkueʹttem õõudâst, što huõl jiâ pääʒʒči joorrâd miõʹlle.
Jõs vuâmmšak, što peeiʹv leʹbe iin poodd miõʹlle kaggââtt mii-ne huõll, ǩeeʹrjet tõn pââjas põʹmmja leʹbe teʹlfooʹne. Seerd huõl ǩiõttʼtõõllmõš puõʹtti huõllpoʹdde, håʹt-i tõt tåbddjeʹči väʹǯǯlen.
Mõõn huõllpoodd äiʹǧǧen čõõđ ǩeeʹrjtem aaʹššid. Vuäitak smiõttâd tõid luõvânji miõlâst.
Vuäitak še ââʹnned huõllpooddâst vieʹǩǩen puõʹtti kõõččmõõžžid:
- Mii šâdd, jõs äʹšš ij rätkku leʹbe tõt rätkkai hueʹneld?
- Mii tõn mâŋŋa šâdd?
- Mâid tõt miârkat muʹnne? Mâid tõt čiõlǥat vueʹjjest?
Ouddmiârkk
Huõll: ”Jiõm vuäǯǯ ni kuäʹss nâʹkkrest ǩidd.”
Mäʹhtt ǩiâvv, jõs äʹšš ij rätkku leʹbe tõt rätkkai hueʹneld?: ”Jiõm vuäǯǯ tuâjaid tueʹjjuum da spraavdõõđam hueʹneld. Vuäǯǯam säärntõõllmõõžžid.”
Mii tõn mâŋŋa šâdd?: ”Muu jeäʹt ââʹn teänab šiõǥǥ tuâjjliʹžžen.”
Mâid tõt miârkat muʹnne da mâid tõt čiõlǥat vueʹjjest?: ”Âânam vuâđđmõõžž da tuâj vääžnai äʹššen. Leäm vasttõõzzlaž. Leäm še jurddjinan eža määiʹntem.”
Måkam huõlid ǩiččlõõđam seännad?: ” Ǩiččlõõđam seännad tõn, što jiõm vueiʹt aivv vaaldšed tõn, kuäʹss vuäđam puârast da kuäʹss jiõm."
Vuäitak smiõttâd huõllpooddâst še täid kõõččmõõžžid:
- Mii juurd leʹbe tåimmjummuš tuõttääʹššest oouʹdad tõn, što vaiggâdvuõttad rätkkai?
- Mõõk vaarrkaart jiâ tuõttaaʹšši čuõvâst leäkku realiistlaž?
- Mii huõlâst lij nåkam, koozz jiõk pââʹst vaaikted da kååʹtt tuʹst feʹrttai pâi priimmâd da seännad?
- Peʹcclõõžžak-a še nåkam aaʹššid, koin tuu kannteʹči tåʹlǩ čåuddõõttâd? Mõõk täk ääʹšš liâ?
Ǥu leäk âânnam huõllpooddid uuʹccmõsân koolm peeiʹv ääiʹj, vuäitak smiõttâd puõʹtti kõõččmõõžžid:
- Måkam šiõǥǥ da hueʹnes beäʹl huõllpoodd âânnmõõžžâst liâ leämmaž?
- Leäi-a huõli cõõjjmõš huõllpoʹdde hiâlpab avi vaiggääb ǥu leʹjjiǩ jõrddam?
- Mâin meäʹrin huõli cõõjjmõš oʹnnsti?