Iešdikšunprográmma
6. Fuollaboddu
Go lea áŧestuvvan, iešguđetlágan fuolat sáhttet bahkket millii máŋgii beaivvis, mii sáhttá orrut hui lossat. Lea goittotge leahkimin vuohki čohkket fuollajurdagiid ovtta, válljejuvvon áigái dan sadjái, ahte moraštivččii áššiid beaivvi miehtá.
Filmmas (1:23) njunuš psykologa Jan-Henry Stenberg muitala dárkilabbot, mot dat lea vejolaš Fuollaboddu-hárjehusain.
Hárjehus: Fuollaboddu
Manin?
Seammá láhkai go lea vejolaš veajuiduhttit niske- ja čielgebákčasiid jeavddalaš hárjehusaiguin, maiddái morašteami sáhttá geahpedit hárjehallamiin. Nuppástusa ollašuhttin gáibida jeavddalaš hárjehallama.
Dán hárjehusas oahpat čohkket fuolaidat beaivválaš fuollaboddui. Fuollabottu áigge guorahalat čuolmma ovddalgihtii mearriduvvon áiggi. Ná fuolat eai deatte du miela oppa áigge.
Mot?
Várre alccesat ovtta vahku juohke beaivve 15–30 minuhta fuolaid gieđahallamii. Fuollabottu ii gánnát doallat dalle, go lea justa mannamin oađđit, amaset fuolat báhcit jorrat du millii.
Jus fuomášat, ahte beaivvi dahje ija áigge du millii badjána muhtin fuolla, čále dan báhpárii dahje telefovdnii. Sirdde fuola gieđahallan čuovvovaš fuollaboddui, vaikke dat orošii hástaleaddji.
Gieđahala fuollabottu áigge áššiid, maid leat čállán. Sáhtát suokkardallat daid friija iežat oaivvis.
Sáhtát maid ávkkástallat fuollabottus čuovvovaš gažaldagaiguin:
- Mii dáhpáhuvvá, jus ášši ii čoavdašuva dahje dat čoavdása hejot?
- Mii dan maŋŋá dáhpáhuvvá?
- Maid dat mearkkaša munnje? Maid dat muitala dilis?
Ovdamearka
Fuolla: “Mus eai goassige rohtte nahkárat.”
Mii dáhpáhuvvá, jus ášši ii čoavdašuva dahje dat čoavdašuvvá hejot?: “In nagot čađahit bargguidan ja barggan daid hejot. Mun cuiggoduvvon.”
Mii dan maŋŋá dáhpáhuvvá? Mu eai ane šat buorre bargin.”
Maid dat mearkkaša munnje ja maid dat muitala dilis?: “Mu mielas buorit nahkárat ja bargu leat dehálaš áššit. Mun lean dovddolaš. Mu jurddašanvuohki lea maiddái viehka eavttuheapme.”
Guđe fuolaid fikkan dohkkehit?: Fikkan dohkkehit dan, ahte in sáhte ollásit hálddašit dan, goas bállen oađđit bures ja goas in.”
Sáhtát suokkardit fuollabottus maiddái dáid gažaldagaid:
- Mii jurddašemiid dahje doaimmaid duohtavuođas ovddida dan, ahte du čuolbma čoavdašuvvá?
- Mat vejolaš áitagat eai duohtaáššiid ektui leat realisttalaččat?
- Mii du fuolas lea dakkár, masa it leat bastán váikkuhit ja man dušše don fertet dohkkehit ja gierdat?
- Moraštatgo maiddái dakkár áššiid, main livččii vuohkkasut beare luoitit luovus? Mat dát áššit leat?
Go leat doallan fuollabottuid unnimustá golbma beaivve, sáhtát suokkardallat čuovvovaš gažaldagaid:
- Mat buorit ja heajos bealit fuollabottuid doallamis leat leamaš?
- Leigo fuolaid álkit dahje váddásut sirdit fuollaboddui go ledjet govahallan?
- Man bures fuolaid sirdin lihkostuvai?