Iešdikšunprográmma
2. Lotkkiidanhárjehusat
Lotkkodettiin gorudis vulget johtui máŋggat kemihkalaš proseassat, mat ovddidit buresveadjima. Ovdamearkka dihtii buori miela neuroávdnasa serotoniinna, bálkkašupmevuogádagas doaibmi dopamiinna ja áŧestusa láivudeaddji oksitosiinna vuohčun lassána. Dán dihtii gánnáha diđolaččat pláne lotkkiidanbottožiid beaivái.
Geahča filmmas rávvagiid ráfáidahtti vuoivvasoažževuoigŋamii
Njunušpsykologa Jan-Henry Stenberg rávve filmmas (1:57), mot áŧestusa ja váttes dili sáhttá álkidahttit vuoigŋamiin.
Filmma álggus gulat, manin geahppa vuoigŋan dávjá aktivere ja bajásdoallá áŧestusa. Čuoggás 1:00 oaččut rávvagiid ráfáidahtti vuoivvasoažževuoigŋamii.
Vulobealde gávnnat lotkkiidanhárjehusaid, maid sáhtát iskat.
Lotkkodahttima buktá maid buđaldeapmi, mii lea iežas mielas somá. Dása oaččut bargoreaidduid lotkkiidanhárjehusa maŋŋá.
Muitte
Hárjehusaid lea vuogas bargat juohke beaivve ja goas nu dávjjibutge beaivvis.
Lea dehálaš bargat hárjehusaid jeavddalaččat, unnimustá 2–3 vahku. Easka dan maŋŋá sáhtát áicat daid váikkuhusaid.
Dieđut vuoivvasoažževuoigŋamis
Vuoigŋamii geavahit dávjá dehkiid. Dain beaktilamos lea vuoivvasoažži.
Dávjá áŧestusa dahje eará streassadili oktavuođas vuoivvasoažži geahppána. Dalle vuoigŋan rievdá geahpasin ja eambbo hástaleaddjin. Vuoivvasoažži gealdašuvvá, mii lasiha dahje juoba dagaha áŧestusdovddu. Dát dáhpáhuvvá dávjá fuomáškeahttá.
Vuoivvasoažževuoigŋan ráfáiduhttá
Vuoivvasoažževuoigŋamis čoavji loktana olggos guvlui sisavuoigŋanmuttus ja luoitáda olggosvuoigŋanmuttus. Geahppát divvet áimmuin gitta vulos.
Geahppa ja lossa vuoigŋamis dát muttut báhcet váilevažžan. Čuovvumuššan sáhttá leat vuoigŋanáŧestusdovdu.
Vuoivvasoažževuoigŋama aktiveren ja vuoigŋanritmma čiekŋudeapmi ja ráfáidahttin lasihit dávjjimusat ráfálašvuođadovddu. Dát sáhttá dáhpáhuvvat masá dalán.
Rievttes vuoigŋanteknihkain maiddái eará deahkkejoavkkut lotkkiidit. Go anát ávvira, ahte sisa- ja olggosvuoigŋama gaskii báhcá boddu, easttát vuoigŋama nuppástuvvamis menddo johtilin.
Vuoigŋan čatná boddui
Lotkkodahttin- ja várvešvuođahárjehusain vuoigŋan dávjá čatná dálá boddui. Jus lea váttis vuojulduvvat dahje miella orru duššástuvvan, máhcahuvvo fuomášupmi vuoigŋamii.
Vuoivvasoažževuoigŋan láivuda áŧestusa
Vuoivvasoažževuoigŋama aktiveren lea ávkkálaš dalle, go vásihat áŧestusa dovddu.
Áŧestusa áigge sáhtát maid mannat diđolaččat dihto deahkkejoavkkuid: lotkkodahttit niskehárdodehkiid, borrandehkiid ja eará deahkkejoavkkuid.
Hárjehus: Vuoivvasoažževuoigŋan
Mihttomearri
Oahpat áiccadit iežat vuoigŋama ja aktiveret ráfálaš vuoivvasoažževuoigŋama. Juo dát sáhttá reahkkát láivudit áŧestusa dovddu.
Ráva
- Váldde dakkár rumašguottu, ahte dus lea vuogas leahkit. Ále goittotge bija iežat julggiid murtolassii.
- Stelle nuppi gieđa iežat radderiggái ja nuppi čoavjji ala.
- Vuoiŋŋa hihtásit sisa ja olggos.
- Vikka dasa, ahte dušše dat giehta lihkada vuoigŋama áigge, mii lea čoavjji alde. Radderiggi galggašii bissut sajistis.
- Gidde fuomášumi iežat vuoigŋamii, ja joatkke vuoigŋama dán láhkai veháš áigge.
Hárjehala vuoivvasoažževuoigŋama ovddalgihtii filmmain. Bargga hárjehusa dalle, go dovddat, ahte áŧestuvat ja áŧestus hehtte árgga doaimmaidat.
Hárjehusa lea vuogas bargat beaivválaččat ja goas nu dávjjibutge
- Hárjehusa lea dehálaš bargat jeavddalaččat unnimustá 2–3 vahku.
- Jeavddalaš hárjehallan buktá bistevaččat nuppástusaid.
Geardduheami bokte oahpat aktiveret vuoivvasoažževuoigŋama álo, go vásihat áŧestussymptomaid dihttot.
Lotkkodahttinhárjehusat leat iešguđetláganat. Sáhtát lohkat hárjehusain eanet ja geahččalit, mii heive dutnje buoremusat. Hárjehusaide sáhtát máhccat alccesat heivvolaš diliin.
Hárjehus: Lotkkodahttin čohkkámiin cehkiid mielde (05:42)
Mihttomearri
Oahpat lotkkodahttit dehkiidat gealdin-lotkkodahttinteknihkain.
Ráva
Hárjehalat vuojulduvvat gorudii ja vuoigŋamii. Manat čađa iešguđet deahkkejoavkkuid álggus gealdimiin ja dan maŋŋá lotkkodahttimiin.
Vállje alccesat ráfálaš báikki, gos sáhtát bargat hárjehusa čohkkámiin.
Hárjehusa lea vuogas bargat beaivválaččat ja goas nu dávjjibutge beaivvis
- Hárjehusa lea dehálaš bargat jeavddalaččat unnimustá 2–3 vahku.
- Jeavddalaš hárjehallan buktá bistevaččat nuppástusaid.
Geardduhemiin oahpat lotkkodahttit dehkiidat dárbbu mielde álo, go vásihat áŧestussymptomaid dihttot.
Sáhtát guldalit (suomagillii) dahje lohkat hárjehusa.
Hárjehus: Lotkkodahte jurdagiid (5:17)
Mihttomearri
Oahpat luoitit luovus jurdagiiddát vuojulduvvamiin iežat vuoigŋamii ja dasa, mot dat johtá gorudisttát.
Ráva
Hárjehalat diđolaččat vuojulduvvat iešguđet deahkkejoavkkuide ja vuoigŋamii. Oahpahalat luoitit luovus jurdagiiddát ja ruohtastuvvamiin diđolaččat dálá boddui ja čuovvumiin, mii gorudisttát dáhpáhuvvá.
Hárjehusa lea vuogas bargat beaivválaččat ja goas nu dávjjibutge beaivvis
- Hárjehusa lea dehálaš bargat jeavddalaččat unnimustá 2–3 vahku.
- Jeavddalaš hárjehallan buktá bistevaččat nuppástusaid.
Sáhtát guldalit (suomagillii) dahje lohkat hárjehusa.
Hárjehus: Veallámiin lotkkodahttin cehkiid mielde (12:59)
Mihttomearri
Oahpat lotkkodahtti dehkiidat gealdin-lotkkodahttinteknihkain.
Ráva
Hárjehalat vuojulduvvat gorudii ja vuoigŋamii. Geavahat iešguđet deahkkejoavkkuid álggus gealdimiin ja dan maŋŋá lotkkodahttimiin.
Ohcal hárjehusa várás ráfálaš sadjái, gos sáhtát mannat veallut láhttái dahje seŋgii.
Dás geavahuvvo seammasullasaš lotkkodahttinteknihkka go ovddit hárjehusas, muhto hárjehus dahkko čohkkáma sadjái veallut. Dát maid bistá guhkit áiggi. Sáhtát válljet hárjehusa dili mielde.
Hárjehusa lea vuogas bargat beaivválaččat ja goas nu dávjjibutge beaivvis
- Hárjehusa lea dehálaš bargat jeavddalaččat unnimustá 2–3 vahku.
- Jeavddalaš hárjehallan buktá bistevaččat nuppástusaid.
Geardduhemiin oahpat lotkkodahttit dehkiidat dárbbu mielde álo, go vásihat áŧestussymptomaid dihttot.
Sáhtát bargat hárjehusa filmmain, maid sáhtát háliidettiinat dušše guldalit (suomagillii).
Hárjehus: Dorvobáikehárjehus (2:29)
Mihttomearri
Oahpat govahallat dorvobáikki, gosa sáhtát jurdagiinnát sirdašuvvat.
Ráva
Guldal (suomagillii) dahje loga hárjehusa. Govahala dan bokte alccesat oadjebas báikki, gosa sáhtát ohcalit jurdagiinnát álo, go du dilli orru váttis.
Hárjehusa lea vuogas bargat beaivválaččat ja goas nu dávjjibutge beaivvis
- Hárjehusa lea dehálaš bargat jeavddalaččat unnimustá 2–3 vahku.
- Jeavddalaš hárjehallan buktá bistevaččat nuppástusaid.
Geardduhemiin oahpat ávkkástallat dáidduid dárbbu mielde álo, go du dilli orru váttis.
Hárjehus gávdno maid teakstahámis.
Hárjehus: Bodduiseaivunhárjehus (2:20)
Mihttomearri
Oahpat nannet dan dovddu, ahte leat iežat gorudis juste dál.
Ráva
Guldal (suomagillii) dahje loga hárjehusa. Vuojulduva dainna deaddofámu dovdamušaide gorudisttát. Dát hárjehus gohčoduvvo maiddái ruohtastuhttinhárjehussan.
Hárjehusa lea vuogas bargat beaivválaččat ja goas nu dávjjibutge beaivvis
- Hárjehusa lea dehálaš bargat beaivválaččat unnimustá 2–3 vahku.
- Jeavddalaš hárjehallan buktá bistevaččat nuppástusaid.
Geardduhemiin oahpat ávkkástallat dáidduid dárbbu mielde álo, go dovddat dárbbu ruohtastuvvat dálá boddui.
Hárjehus gávdno maid teakstahámis.
Hárjehus: Vuoigŋanhárjehus (4:03)
Mihttomearri
Oahpat lotkkodahttit iežat dili vuoigŋamiin. Dát veahkeha eandalii dalle, go jurdagat orrot moivasat ja dovddut fámolaččat.
Ráva
Guldal (suomagillii) dahje loga hárjehusa. Gidde dainna fuomášumi iežat vuoigŋamii. Ná oahpat lotkkodahttit iežat dovdodili ja goruda.
Hárjehusa lea vuogas bargat beaivválaččat ja goas nu dávjjibutge beaivvis
- Hárjehusa lea dehálaš bargat jeavddalaččat unnimustá 2–3 vahku.
- Jeavddalaš hárjehallan buktá bistevaččat nuppástusaid.
Geardduhemiin oahpat ávkkástallat dáidduid dárbbu mielde álo, go dovddat dárbbu lotkkodahttit iežat dili.
Hárjehus gávdno maid teakstahámis.
Hárjehus: Miellagovvahárjehus (3:51)
Mihttomearri
Oahpat geavahit miellagovaid iežat goruda lotkkodahttimii.
Ráva
Loga dahje guldal (suomagillii) hárjehusa. Dovdá dainna, gokko buohta gorudisttát lea gealdin. Lotkkodahtát dáid sajiid ložžejeaddji miellagovaiguin.
Hárjehusaid lea vuogas bargat beaivválaččat ja goas nu dávjjibutge beaivvis
- Hárjehusa lea dehálaš bargat jeavddalaččat unnimustá 2–3 vahku.
- Jeavddalaš hárjehallan buktá bistevaččat nuppástusaid.
Geardduhemiin oahpat ávkkástallat dáidduid dárbbu mielde álo, go dovddat dárbbu lotkkodahttit iežat goruda.
Hárjehus gávdno maid teakstahámis.